Nazwa: MGuPak (Maschinengewehr Schartenstand und Panzerabwehrkanone Unterstand), „Hindenburgstand”
Państwo: Niemcy (III Rzesza)
Przedział czasowy: 1934-1935
Przeznaczenie: Schron bojowy
Typ: Schron lekki
Odporność: (wg. klasyfikacji niemieckiej) C
Grubość ścian/stropu: 0,6 m/0,6 m
Pancerze: Płyta stalowa 10P7, płyta stalowa 48P8, drzwi stalowe 14P7, drzwi stalowe dwudzielne 16P7, drzwi stalowe dwuskrzydłowe 446P01
Uzbrojenie: Karabin maszynowy MG 08, działo przeciwpancerne 3,7 cm Pak 36 lub 3,7 cm Pak 36/37 lub 4,7 cm Pak 37 (t)
Obsługa: 10 osób
Opis: Schron składał się z dwóch kondygnacji. Górna (bojowa) zbudowana była z żelazobetonu o grubości 0,6 m i posadowiona na powierzchni gruntu, dla dodatkowej ochrony obsypana ziemią na bokach (skarpy) oraz koronie schronu. Dolna kondygnacja (bytowa) zbudowana była z cegły fortecznej i posadowiona pod powierzchną.
Górna kondygnacja dodatkowo wyposażona była w szereg pancerzy wspomagających obronę obiektu. Izba bojowa karabinu maszynowego MG08 posiadała płytę stalową 10P7 chroniąca stanowisko od czoła schronu. W ścianie oddzielającej izbę bojową od garażu armaty ppanc. umieszczono strzelnicę skrzynkową 48P8 jako ochronę wejścia drzwi garażowych. Obydwa pomieszczenia zaopatrzono w stalowe drzwi wewnętrzne (dwudzielne) 16P7 prowadzące do głównej izby i ciągu komunikacyjnego. Od zewnątrz zamontowano drzwi stalowe 14P7 w bloku wejściowym oraz stalowe drzwi garażowe (dwuskrzydłowe) 447P01. Dodatkowo blok wejściowy osłaniany był przez strzelnicę obrony wejścia (48P8) umieszczoną w ubikacji, tuż przy bloku wejściowym.
Głównym uzbrojeniem obiektu był karabin maszynowy MG08 umieszczony na lawecie fortecznej 08, posadowionej na betonowej ławie oraz działo przeciwpancerne wytaczane z garażu na stanowisko strzeleckie na koronie schronu, osłonięte betonowym przedpiersiem. Na chwilę obecną trudno jednoznacznie określić, które z dział przeciwpancernych wykorzystywano w schronie.
Dolna kondygnacja, przeznaczona do celów bytowych, składała się z izby załogi wyposażonej w składane prycze mocowane do ścian, izby dowódcy, magazynu podręcznego i kuchni wyposażonej w umywalkę, piec, silnik, pompę wody, studnię i zbiornik na wodę.
Obie kondygnację łączyła klatka schodowa oraz wyjście ewakuacyjne (przez właz w stropie między kondygnacjami).
Przykłady miejsc zastosowania:
Linia Niesłysz-Obra (później FF OWB)
Bibliografia: „Twierdza Europa. Europejskie fortyfikacje II wojny Światowej” – J.E. Kaufmann, R.M. Jurga, Poznań 2013; „Fortyfikacje III Rzeszy w rysunkach przestrzennych” – R.M. Jurga, Zielona Góra 2010; „Fortyfikacje III Rzeszy” – J.E. Kaufmann, H.W. Kaufmann, R.M. Jurga, Poznań 2011. „Międzyrzecki Rejon Umocniony – mapa turystyczna” – T. Gołębiewski, J. Biesiadka, R. Banaś, Poznań 2012; „Dywizje Waffen-SS 1939-1945” C. Bishop, Warszawa 2009; „Zagraniczne formacje Waffen-SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS 1940-1945.” – C. Bishop, Warszawa 2015; „Międzyrzecki Rejon Umocniony 1934-1945” – J. Miniewicz, B. Perzyk, Warszawa 1993; „Propozycja prac konserwatorskich schronu bojowego Pz.W. 745.” – R. Marcinkiewicz, G. Paczkowski, Zielona Góra 1997, www.tanks-encyclopedia.com.
W latach 1934-1935 rozpoczęto budowę umocnień polowych, umocnień stałych oraz budowli hydrotechnicznych wchodzących w skład Linii Niesłysz-Obra. Był to umocniony pas, rozciągający się od zakola Odry w okolicy miejscowości Bródki na południu, do zakola Warty w okolicach Skwierzyny na północy. Powstająca Linia miała na celu zamknąć dostęp do tzw. Bramy Lubuskiej z kierunku wschodniego. Zgodnie z wczesnymi planami Hitlera, Niemcy mieli rozpocząć realizowanie swych mocarstwowych dążeń od uderzenia na Francję, co rodziło potrzebę zabezpieczenia wschodniej granicy III Rzeszy przed ewentualnym atakiem ze strony Polski, zwłaszcza na kierunku berlińskim. Linia swoją nazwę wzięła od największych przeszkód terenowych wykorzystanych w trakcie budowy jako naturalne przeszkody – jeziora Niesłysz i rzeki Obry. W kolejnych latach znacząco rozbudowano całą Linie, wzmacniając ją szeregiem ciężkich schronów bojowych, podziemnych tuneli, koszar, magazynów oraz innej niezbędnej infrastruktury fortecznej i przekształcając pierwotne założenie obronne w Ufortyfikowany Front Łuku Odry i Warty (niem. Festungsfront Oder-Warthe Bogen), zwane dziś Międzyrzeckim Rejonem Umocnionym.
Podstawę pierwotnej Linii Niesłysz-Obra stanowiło zarówno ukształtowanie terenu, jak i mnogość różnego rodzaju przeszkód wodnych, dodatkowo uzupełnionych o kanały taktyczne oraz szereg budowli hydrotechnicznych. Miejsca przepraw dodatkowo wzmocniono obiektami fortyfikacji stałej, a dokładniej schronami bojowymi typu MGuPak (Maschinengewehr Shartenstand und Panzerabwehrkanone Unterstand, zwanymi również „Hindenburgstand”). Łącznie wybudowano 6 takich obiektów. Ze względu na problemy gospodarcze Niemiec we wczesnych latach 30-tych XX w., a także egzekwowane jeszcze wówczas postanowienia Traktatu Wersalskiego, wymienione obiekty posiadały jedynie odporność C i tylko ich górna, tj. bojowa kondygnacja skonstruowana została z wytrzymałego, choć niezbyt grubego żelbetu (0,6 m grubości). Zlokalizowaną pod powierzchnią gruntu dolną kondygnację – bytową – wybudowano ze znacznie tańszej cegły fortecznej. Powyższe problemy przyczyniły się również do budowy dzieła fortecznego o stosunkowo niewielkich rozmiarach, co wymusiło na projektantach zastosowanie nietypowych rozwiązań. Przykładem może być tu podwójna funkcja niektórych pomieszczeń, jak umieszczenie w latrynie, zlokalizowanej przy bloku wejściowym, strzelnicy obrony wejścia, przez co latryna stawała się jednocześnie wartownią. Drugim przykładem może być garaż dla armaty przeciwpancernej, który jednocześnie stanowił magazyn amunicyjny. Również główna izba bojowa, w ścianie sąsiadującej z garażem, wyposażona została w strzelnicę skrzynkową skierowaną na wprost drzwi garażu i tym samym pozwalającą na obronę wejścia do garażu armaty przeciwpancernej. Dolną kondygnację, dużo przestronniejszą, wyposażono w izbę załogi, izbę dowódcy, podręczny składzik oraz kuchnię ze wszelkimi udogodnieniami.
Główne uzbrojenie obiektu stanowił karabin maszynowy MG08 oraz działo przeciwpancerne. Karabin na lawecie fortecznej (Schartenlafette 08), posadowionej na betonowej ławie, ukryto za płytą stalową 10P7. Stanowiło to dodatkową ochronę dla załogi obsługującej karabin (przed ogniem przeciwnika od czoła). Całość umieszczono w izbie bojowej zwróconej w kierunku przeprawy mostowej. Stanowisko to miało za zadanie zwalczanie siły żywej próbującej forsować pobliski ciek wodny. Poza karabinem maszynowym, w obiekcie umieszczono działo przeciwpancerne w garażu chroniącym armatę przed zniszczeniem podczas ewentualnego nalotu, bądź ostrzału artyleryjskiego. Armata służyć miała do niszczenia pojazdów przeciwnika zbliżających sie do przeprawy. W celu jej użycia, niezbędne było wytoczenie armaty z garażu na koronę obiektu, gdzie ukryta za betonowym przedpiersiem mogła prowadzić ogień na drogę oraz most na przedpolu schronu. Niestety na podstawie posiadanych źródeł trudno dociec jakiej rzeczywiście armaty przeciwpancernej używano w obiektach tego typu. Najprawdopodobniej było to działo 3,7 cm Pak 36 lub 3,7 cm Pak 36/37 przystosowane do trakcji konnej, czyli wyposażone w koła o konstrukcji drewnianej. Niewykluczone jednak, że w latach późniejszych obiekty tego typu mogły być wyposażone w armaty czechosłowackiej konstrukcji o niemieckim oznaczeniu 4,7 cm Pak 37 (t), przejęte przez Niemców po zajęciu Czechosłowacji – również wyposażone w trakcję konną i o stosunkowo kompaktowej konstrukcji. Zwłaszcza, iż w 1944 roku na obszarze eksperymentalnej Grupy Warownej Ludendorff wybudowano kazamatę dla wyżej wymienionego działa w wersji fortecznej. Jednak jest to jedynie hipoteza.
Prócz izby bojowej, garażu dla armaty wraz z magazynem amunicyjnym oraz wartowni, na górnej kondygnacji znajdowała się również izba główna, która przyjęła rolę składu i ciągu komunikacyjnego a w czasie prowadzenia walki również pomieszczenia, z którego dowodzono obroną. Na jednej ze ścian umieszczono składany stolik dowódcy oraz telefon forteczny (najprawdopodobniej FS35) pozwalający zachować łączność obiektu ze światem zewnętrznym. Do komunikacji wewnątrz schronu, służyły specjale rury głosowe poprowadzone w ścianach z wyjściami w postaci tub głosowych (niem. Sprachrohr) w najważniejszych punktach obiektu. Pozwalało to na sprawne porozumiewanie się pomiędzy kondygnacjami, bez potrzeby opuszczania stanowiska. Na dole, w izbie dowódcy znajdował się najprawdopodobniej dodatkowy telefon stolikowy dla dowódcy (FTS36). W schronie zainstalowano również piece. Początkowo były to zapewne proste piece okopowe, natomiast z czasem zainstalowano w obiekcie piece forteczne Wt80K. Także w zakresie wentylacji dochodziło do zmian wymuszonych rozwojem technik fortyfikacyjnych. Do 1937 w niemieckiej fortyfikacji stosowano system wentylacji grawitacyjnej. Po roku 1937 obiekt zaopatrzono w ręczny filtrowentylator korbowy (HES 0,6 bądź 1,2). W schronach typu MGuPak stosowano zarówno oświetlenie elektryczne, jak i lampy naftowe czy karbidowe umieszczone w specjalnie przystosowanych do tego celu niszach ściennych (niem. Lichtnische). Obiekt wyposażono w nisze na ładunki wybuchowe, umieszczone przy wejściu i klatce schodowej. Miały one na celu ewentualne uniemożliwienie dostania się nieprzyjaciela do obiektu, w sytuacji gdyby dalsza obrona okazała się niemożliwa.
Jednym z ważniejszych pomieszczeń kondygnacji bytowej była kuchnia. Wyposażono ją w piec kaflowy z płytą grzewczą służącą do przygotowywania ciepłych posiłków, studnię głębionową z pompą wody zasilaną przez silnik elektryczny, zbiornik na wodę oraz zlew kuchenny. Dodatkowo w celach sanitarnych, w izbie załogi, zamontowano mniejszą umywalkę. Najprawdopodobniej załogę schronu stanowiło 10 żołnierzy: 3-osobowa obsługa karabinu maszynowego MG08 w wersji fortecznej, 6-osobowa obsługa działa przeciwpancernego oraz dowódca. Taki stan rzeczy potwierdzałyby pozostałości instalacji w kondygnacji bytowej – mocowania/haki po 9 metalowych pryczach składanych przytwierdzonych do ścian oraz pomieszczenie dowódcy wyposażone w wolnostojące łóżko.
Najlepiej zachowany obiekt typu MGuPak znajduje się przy drodze Międzyrzecz-Pieski, niedaleko przeprawy mostowej przez Strugę Jeziorną. Nosi on oznaczenie Pz.W. 745 lub 743 (w zależności od przyjętego źródła) i ze względu na stan zachowania jest obiektem o ogromnej wartości historycznej. Niestety do dnia dzisiejszego nie przetrwały pancerze ani inne elementy stalowe, jednak niemal w idealnym stanie zachowały się instrukcje schronowe w postaci prostych, krótkich i jednoznacznych napisów wymalowanych na ścianach. Informowały one zazwyczaj o przeznaczeniu poszczególnych urządzeń bądź ostrzegały przed nieprawidłowym ich używaniem. Za ich pomocą oznaczano także numery poszczególnych pomieszczeń, czy też izb (niem. Raum). Obiekt nie został wysadzony, więc zachował się również pierwotny układ poszczególnych pomieszczeń, zarówno w kondygnacji bojowej jak i bytowej. Ponadto z obrysów na ścianach można, przynajmniej częściowo, zrekonstruować wygląd i umiejscowienie poszczególnych urządzeń użytkowych schronu, jak umywalki, piece, prycze, stoliki itp.
Również otoczenie schronu zachowało w dużej mierze swój pierwotny kształt i charakter. Świetnie widoczne są orylony chroniące zaplecze schronu przed ogniem ukośnym. W niemal nienaruszonym stanie jest zarówno korona schronu oraz skarpy, jak i żelbetowe przedpiersie chroniące stanowisko ogniowe armaty przeciwpancernej. Na przedpolu do dziś zlokalizować można stalowe potykacze, na których rozwieszone były zasieki stanowiące zaporę przeciwpiechotną. Wzdłuż drogi natomiast, natknąć się można na pozostałości zapór przeciwpancernych oraz szlabanów. Ciekawostką są także profile w żelbecie przęseł mostu oraz drewniane pozostałości pali posadowionych w dnie strumienia. Mogą one wskazywać na obecność niewielkiego jazu, który w razie potrzeby miał za zadanie spiętrzyć wodę na Strudze Jeziornej i tym samym dodatkowo utrudnić pokonanie przeprawy. Jednak jest to jedynie kolejna hipoteza.
Niewątpliwie schron bojowy typu MGuPak Pz.W. 745/743 przy drodze Międzyrzecz-Pieski jest warty polecenia nie tylko miłośnikom Ars fortificatio ale również szeroko pojętym turystom, tłumnie odwiedzającym Międzyrzecki Rejon Umocniony każdego roku. Dostęp do niego nie jest trudny, jednakże wymaga spaceru wzdłuż dość ruchliwej drogi bez poboczy, co niestety dyskwalifikuje go jako obiekt turystyczny. Również stan zachowania może ulec poważnemu pogorszeniu ze względu na rozprzestrzeniający się w zastraszającym tempie wandalizm. Świetnie zachowane napisy na ścianach powoli znikają pod warstwami sprayu a dolna kondygnacja wypełnia się śmieciami. Wydaje się, że jedynym ratunkiem dla tego cennego obiektu jest objęcie go opieką odpowiednich instytucji bądź wolontariuszy i przystosowanie go do celów turystyki – świadomej turystyki.
Bibliografia: „Twierdza Europa. Europejskie fortyfikacje II wojny Światowej” – J.E. Kaufmann, R.M. Jurga, Poznań 2013; „Fortyfikacje III Rzeszy w rysunkach przestrzennych” – R.M. Jurga, Zielona Góra 2010; „Fortyfikacje III Rzeszy” – J.E. Kaufmann, H.W. Kaufmann, R.M. Jurga, Poznań 2011. „Międzyrzecki Rejon Umocniony – mapa turystyczna” – T. Gołębiewski, J. Biesiadka, R. Banaś, Poznań 2012; „Dywizje Waffen-SS 1939-1945” C. Bishop, Warszawa 2009; „Zagraniczne formacje Waffen-SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS 1940-1945.” – C. Bishop, Warszawa 2015; „Międzyrzecki Rejon Umocniony 1934-1945” – J. Miniewicz, B. Perzyk, Warszawa 1993; „Propozycja prac konserwatorskich schronu bojowego Pz.W. 745.” – R. Marcinkiewicz, G. Paczkowski, Zielona Góra 1997; „Nowa Marchia – prowincja zapomniana – wspólne korzenie. Front Forteczny Łuku Odry i Warty” – A.M. Kędryna, R.M. Jurga, Gorzów Wlkp. 2006; „Wyposażenie socjalne obiektów fortyfikacji niemieckiej 1933-1944” – A.M. Kędryna, R.M. Jurga, Kraków 1999; „Festungsfront Oder-Warthe Bogen” – A.M. Kędryna, R.M. Jurga; „Międzyrzecki Rejon Umocniony” – A. Toczewski, Zielona Góra 2001; www.tanks-encyclopedia.com
