W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że
Polsce, Ojczyźnie mojej, i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że
Komisarzowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom i przełożonym swoim mianowanym przez komisariat zawsze i wszędzie posłusznym będę…
(z roty przysięgi powstańczej)
27 grudnia 1918 roku w Poznaniu wybuchł jedyny w historii Polski, zryw narodowowyzwoleńczy zakończony pełnym sukcesem. Niemal w kilka dni rozlał się on na prawie całą Wielkopolskę, a świetna organizacja i przygotowanie walczących Polaków pozwoliło na oderwanie się tych ziem od Rzeszy Niemieckiej i przyłączenie do Rzeczypospolitej. Zryw ten nazwano Powstaniem Wielkopolskim. 26 grudnia 1918 roku, w godzinach wieczornych, w poznańskim hotelu Bazar, swoje płomienne przemówienie wygłosił Ignacy Jan Paderewski, wielki kompozytor, mąż stanu i późniejszy premier Polski. Jego przyjazd do Poznania był wielką manifestacją wobec państwa niemieckiego a w poznaniakach narodowości polskiej wzbudził wolę walki i chęć działania.
„Jako delegat Komitetu Narodowego szczęśliwy jestem, żem znalazł dla niego takie uznanie. Jako człowiek czuję się szczęśliwym, że dożyć mogę tej chwili, że mogę być symbolem. A dla człowieka to zaszczyt wielki, tym większy, że spotkał mnie tu na tej wiekopomnej, odwiecznej wielkopolskiej ziemi. Od Was, coście nie dali się prześcignąć w spełnianiu obowiązków narodowych, w odpieraniu nacisku przemożnego, coście w pracy organizacyjnej i gospodarczej Polsce całej byli przykładem. A zaszczyt ten nie spotkał mnie od jednej warstwy, ale od całego wielkopolskiego ludu.”
(fragment przemówienia I. J. Paderewskiego)
W niecałe 24 godziny od przemówienia na poznańskich ulicach rozgorzały pierwsze walki. Lecz nie był to jedynie zryw czysto spontaniczny, a dobrze przygotowana i sprawnie przeprowadzona operacja. Przyjazd Paderewskiego do Poznania stanowił jedynie impuls do rozpoczęcia walki.
Już w latach 1914-1917 tworzyły się i wzmagały swą działalność różnego rodzaju organizacje paramilitarne czy ruchy niepodległościowe takie jak na przykład Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Praca organiczna i praca u podstaw, tak kultywowane pod zaborem pruskim, pozwoliły na stworzenie odpowiedniego zaplecza i pełnego poparcia społecznego. W obliczu bezskuteczności pertraktacji z zaborcą i wyzwolenia drogą pokojową, elity zgromadzone wokół hotelu Bazar przyjęły rozwiązanie siłowe.
Pierwszym miastem, nad którymi Polacy przejęli kontrolę jeszcze w listopadzie 1918 roku była Środa Wielkopolska. Tuż po wybuchu powstania, dnia 29 grudnia wyzwolono Grodzisk Wielkopolski, Kórnik i Wielichowo. 30 grudnia powstańcy opanowali Wągrowiec i Gołańcz a dzień później również Oborniki, Ostrów, Śrem i Kościan. W Śremie zajęto koszary niemieckiego garnizonu przejmując znajdujące się tam zapasy broni. Również w Kościanie, powstańcza Rezerwa Skautowa, w nocy z 29 na 30 grudnia, w trakcie brawurowej akcji, przejęła niemieckie magazyny broni, zdobywając około 800 karabinów ręcznych, 12 lekkich i 6 ciężkich karabinów maszynowych, kilkanaście tysięcy sztuk nabojów karabinowych oraz kilkanaście skrzyń granatów ręcznych, co pozwoliło zaopatrzyć powstańców w broń niezbędną do walki. Z początkiem stycznia systematycznie wyzwalano kolejne wielkopolskie miasta. Z użyciem pociągu pancernego Poznańczyk wyzwolono Krotoszyn, później Jarocin, Mogilno i Nakło a dalej Gostyń i zdominowany przez ludność niemiecką Nowy Tomyśl. Walki przeniosły się na obrzeża Wielkopolski a do 5 stycznia wyzwolono jeszcze Strzelno, Czarnków, Wolsztyn i Rawicz.
Walki w Poznaniu trwały od 27 grudnia, jednakże dopiero 6 stycznia udało się wyzwolić stolicę Wielkopolski. Bardzo szybko opanowano Dworzec Główny, Pocztę Główną oraz część fortyfikacji miejskich. 29 grudnia zdobyto Cytadelę, Fort Grolmann i arsenał na Garbarach a w Komendzie Generalnej aresztowano generalicję Raichswehry. Ostatnim bastionem niemieckim okazało się lotnisko na Ławicy. Po jego zdobyciu, powstańcy weszli w posiadanie stacjonujących tam samolotów. W sumie przejęto 70 sprawnych maszyn. Po przejęciu sprzętu lotniczego, powstańcy zdecydowali się przeprowadzić nalot odwetowy na Frankfurt, z którego lotniska startowały niemieckie bombowce atakujące powstańców. Był to pierwszy w historii polskich sił powietrznych lot bojowy. Polscy lotnicy zrzucili na Frankfurt 900 kg bomb uszkadzając niemieckie lotnisko i niszcząc wiele maszyn.
Jednak wyzwolenie Poznania nie zakończyło działań wyzwoleńczych. Zacięte walki trwały na całej linii ukształtowanego w połowie stycznia frontu wielkopolskiego aż do 14 lutego 1919 roku, kiedy to rozpoczęto rozmowy pokojowe w Trewirze pomiędzy państwami Ententy a Niemcami. 16 lutego podpisano porozumienie, które uznawało front wielkopolski jako front walk państw sprzymierzonych, co było pierwszym krokiem do odzyskania przez Wielkopolskę wolności. Jednak dopiero Traktat Wersalski podpisany 28 czerwca spowodował, że prawie cała Wielkopolska (z niewielkimi wyjątkami) powróciła do Macierzy. Przygotowanie, nienaganna organizacja i przemyślana strategia, pozwoliły na przeprowadzenie zrywu zbrojnego, który w stosunkowo niedługim czasie pozwolił na realizację wcześniej założonych celów wojskowych i politycznych. Przykład Powstania Wielkopolskiego pokazuje, że Polacy przy odrobinie chęci i wysiłku, potrafią zjednoczyć sie w walce o Polskę… lepszą Polskę.
